Over PA
Podium Azijnfabriek
Wat is er allemaal te doen/te zien zijn bij PA?
Concerten / Kunst aan de muur / Bridgeclub / Optredens van de allerbeste jazzmuzikanten die Nederland te bieden heeft / Evenementen / Cabaret / Theater/ Vergaderingen / jouw event?
Neem vooral contact met ons op om te kijken wat we voor jou kunnen betekenen!
De geschiedenis van 40 jaar Azijnfabriek
Voorjaar 2021 bestond De Azijnfabriek veertig jaar. Dat ze nog bestaat, mag een klein wonder heten. Als cultureel-maatschappelijke broedplaats overleefde ze tijdens die vier decennia de grillige nukken van een provinciestad tussen servet en tafellaken. Een bijzondere prestatie; vooral ook omdat de schikgodinnen regelmatig een spaak in het wiel staken. Recent was er de coronacrisis. En nog maar luttele jaren geleden probeerden Bossche bestuurders haar uit alle macht de nek om te draaien. Maar De Azijnfabriek blijkt een taaie rakker.
Geboren tussen azijntonnen
Als De Azijnfabriek zomer 2021 als Podium Azijnfabriek haar deuren opent op de nieuwe locatie, keert ze bijna terug naar waar haar wieg ooit stond. Een minuutje lopen is het maar, van de nieuwe locatie naar die wieg aan een onopvallend zijsteegje van de Korte Putstraat. Achter het Azijntonnetje heet het straatje, een verwijzing naar de azijntonnenfabriek die hier ooit stond.
Ergens in 1980 vatten een aantal Bosschenaren, onder wie galeriehoudster Ria Meijer, architect Joop Pruijn en Urias Nooteboom, het plan op om in een zaal aan de achterzijde van galerie Hüsstege eens per maand een lunchconcert te organiseren. Zij vormen daartoe de Coöperatieve vereniging culturele evenementen De Voormalige Azijnfabriek. Blijkbaar bekte “Azijnfabriek” beter dan “Azijntonnenfabriek”.
Op 22 maart 1981 opent burgemeester Van Zwieten De Azijnfabriek officieel. De vereniging gaat ambitieus van start. Ze werven 40 vrienden die elk 250 gulden (circa 100 euro) per jaar inleggen. Hoewel het aantal vrienden de jaren daarna afneemt, nemen de activiteiten juist toe. De lunchconcerten vinden al gauw elke woensdag plaats. Daarnaast zijn er wisseltentoonstellingen waar bezoekers kunst kunnen kopen. Intussen vinden ook steeds meer andere stichtingen en particuliere initiatieven een warm onderkomen in De Azijnfabriek.
Onder de vrijwilligers die De Azijnfabriek mee op poten zetten zijn Bernie Jansen en haar man Go. Zij hebben hun schoenwinkel aan de Bossche Markt net opgedoekt, als de Coöperatieve Vereniging iemand zoekt die de organisatie van de concerten en het beheer van de ruimte op zich wil nemen. Het echtpaar Jansen gaat dit avontuur aan. Vanaf 20 april 1982 – net iets meer dan een jaar na de opening – treedt Go Jansen officieel aan als zelfstandige eigenaar. Hij neemt alle lasten en lusten van de Coöperatieve Vereniging op zich. Nadat hij met hulp van projectontwikkelaar Stienstra wat financiële plooien heeft gladgestreken, gooien hij en zijn vrouw al hun energie in het project. Binnen een jaar organiseert hij elke week twee klassieke lunchconcerten en elke maand een jazzconcert. Daarnaast verhuurt hij de ruimte regelmatig aan onder andere de Alliance Française, het Literair Café en de Bond van Nederlandse Architecten. De Coöperatieve Vereniging houdt zich ondertussen vooral bezig met het werven van vrienden en andere fondsen voor de lunchconcerten. Go en Bernie zullen De Azijnfabriek daarna 23 jaar lang bestieren en uitbouwen.
In 1983 al ontvangt De Azijnfabriek officiële erkenning in de vorm van de Albert-Swane-prijs: “een erkenning van de waarde van dit kleinschalige theater en tevens als aanmoediging om voort te gaan op de ingeslagen weg”, aldus het juryrapport. Aanvankelijk is ook de gemeente erg blij met De Azijnfabriek omdat Go en Bernie er allerlei koren opvangen, die in die jaren wanhopig op zoek zijn naar betaalbare repetitieruimte in de binnenstad.
Jaren van groei
Tussen 1982 en 1988 groeit het aantal vrienden van de lunch-concerten gestaag naar het ooit beoogde aantal van 200. Sporadisch ontvangt De Azijnfabriek voor bijzondere activiteiten projectsubsidies, maar haar voortbestaan berust financieel vooral op baromzet en zaalhuur. In het najaar van 1988 geeft de eigenaresse van Galerie Hüsstege te kennen dat zij de ruimte zelf wil gaan gebruiken. De Azijnfabriek moet dus op zoek naar een nieuw onderkomen. Dat wordt al gauw gevonden in het voormalige koorgedeelte van de oude Sint Jacobskerk aan de Bethaniestraat, op de plek waar al in de middeleeuwen een kapel stond voor pelgrims naar Santiago de Compostella. Als formele huurder wordt eind 1988 een overkoepelende stichting opgericht onder de naam De Oude Jacob. Tegelijkertijd heft de Coöperatieve Vereniging zich op en richt men een nieuwe stichting voor de lunchconcerten op: Stichting Vrienden van de Voormalige Azijnfabriek.
Omdat het nieuwe onderkomen grondig moet worden opgeknapt, vindt De Azijnfabriek per 1 januari 1989 eerst tijdelijk onderdak bij de Muzerije. Later, in september van dat jaar verhuist ze dan definitief naar de Bethaniestraat. Daar zal De Azijnfabriek in ruim dertig jaar, tegen de verdrukking in uitgroeien tot een vaste waarde in het Bossche culturele landschap.
Go en Bernie vertrekken, Jan en Mia arriveren
In de jaren na de verhuizing gaat het De Azijnfabriek een decennium lang redelijk voor de wind. Vooral dankzij een schare enthousiaste en trouwe bezoekers en bespelers weet zij het hoofd boven water te houden. De wekelijkse lunchconcerten spelen daarin steeds een belangrijke rol. Maar in 2003 raakt de Stichting Vrienden van de Voormalige Azijnfabriek in financieel zwaar weer. Via de voorzitter van de Kring Vrienden van Den Bosch tracht men een “mecenas of sponsor” te vinden. Een gespreksverslag uit deze periode eindigt met de ongemakkelijke vaststelling: “Indruk: Hr. T. heeft besloten zich met de Azijnfabriek te gaan bemoeien, of wij dat nu willen of niet.” Tot een dergelijke bemoeienis van Kring Vrienden komt het uiteindelijk nooit. Eind 2003 besluit men dan tot de oprichting van een nieuwe Stichting Vrienden van de Azijnfabriek voor de lunchconcerten. Tegelijkertijd is het echtpaar Jansen na ruim 20 jaar toe aan meer rust en regelmaat. Zij vinden Jan en Mia Rijnaarts bereid om De Azijnfabriek per 1 februari 2004 over te nemen. Bij zijn afscheid ontvangt Go de Cultuurpenning van de stad ‘s-Hertogenbosch.
Organisatieveranderingen
Najaar 2005 volgt dan opnieuw een organisatiewijziging. In de inmiddels 25 jaar van haar bestaan is de Azijnfabriek uitgegroeid van een maandelijks lunchconcert tot een podium voor een scala aan cultureel-maatschappelijke activiteiten, zoals onder andere Den Bosch Zingt …, het Literair Café en de Brabantse Bandjes Avond. ‘De Azijnfabriek’ is in werkelijkheid allang niet meer synoniem met lunchconcerten. Om dat voor de buitenwacht duidelijker te maken, besluit men de Stichting Vrienden van de Azijnfabriek voort te zetten onder een nieuwe naam: Vrienden van de Kamermuziek. Deze nieuwe stichting zal ook de organisatie van de lunchconcerten weer zelf voor haar rekening gaan nemen. Het merk ‘Azijnfabriek’ wordt voortaan ondergebracht in een nieuwe stichting die De Oude Jacob als formele huurder opvolgt. Deze stichting wordt Cultureel Platform Azijnfabriek gedoopt en zal zich gaan inzetten voor de organisatie van bestaande en nieuwe culturele activiteiten in Podium Azijnfabriek.
De familie Rijnaarts brengt haar activiteiten onder in een VOF Podium Azijnfabriek. Ondanks deze organisatorische ‘scheiding’ blijven Stichting, Platform en VOF intensief samenwerken. Voor Bossche burgers en bestuurders blijft het gewoon De Azijnfabriek.
Aan ‘d’n achtersten mem’
In haar bestaan probeerde De Azijnfabriek de gemeente een aantal malen tot een structurele subsidie te bewegen. In maart 2007 doet het Platform een laatste poging. Wederom zonder succes. Gezien de beschikbare middelen, aldus de wethouder, moet de stad scherp kiezen om een duidelijk profiel te behouden. Vergeleken met alle andere theater- en concertfaciliteiten in Den Bosch ligt De Azijnfabriek zo steeds ‘aan d’n achtersten mem’. Het zal in de daaropvolgende jaren een rode draad zijn in de contacten met de gemeente en de culturele concullega’s in de stad: enerzijds prijst men het culturele ondernemerschap van De Azijnfabriek, maar als puntje bij paaltje komt is zij toch vooral op zichzelf aangewezen. Het voorbestaan van De Azijnfabriek vraagt assertiviteit en creativiteit, van zowel Platform als Podium.
Ook het werven van sponsoren en subsidies voor de afzonderlijke activiteiten in De Azijnfabriek blijkt in de praktijk vaak een lastig verhaal. Een succesvol voorbeeld is Jazzy Huiskamers, dat in 2010 als ‘side-kick’ van Jazz in Duketown en kweekvijver van aanstormend talent ontstond en inmiddels een van de vaste waarden van De Azijnfabriek is, waar ook gevestigde namen zich graag aan verbinden. Daaruit zal dan later weer de serie Jazzkapel ontstaan.
Donkere wolken
Als het eerste decennium van de nieuwe eeuw ten einde loopt pakken zich donkere wolken boven De Azijnfabriek samen. Tijdens een huurdersoverleg met de gemeente in november 2008, is al gebleken dat de gemeente verbouwingsplannen heeft, waarin zij de voormalige kapel bij haar eigen burelen van de afdeling Bouwhistorie, archeologie en monumenten (BAM) wil betrekken. Vanaf dat moment is het voortbestaan van De Azijnfabriek aan de Bethaniestraat onzeker. In datzelfde overleg verwijt de gemeente De Azijnfabriek dat zij het verhuurde “commercieel” gebruikt voor “horeca-activiteiten”. Tussen 2008 en 2012 zal dat een aantal maal opnieuw gebeuren. Na uitleg van De Azijnfabriek trekt de gemeente haar verwijt telkens weer in.
Maart 2010 gaat plotseling het gerucht dat de gemeente De Azijnfabriek daadwerkelijk wil sluiten. De Stichting Vrienden van de Kamermuziek, mede-initiatiefnemer van De Azijnfabriek, is door een ander podium in de stad benaderd om hun concerten voortaan daar te programmeren. De Azijnfabriek haalt onmiddellijk verhaal bij de gemeente. Die hult zich in rookgordijnen. De maanden daarna lijkt ook deze donderwolk over te waaien.
In augustus 2012 geeft de gemeente voor het eerst duidelijk te kennen dat zij serieus aanstuurt op een beëindiging van de huurovereenkomst. Later melden ambtenaren van de gemeente in een overleg dat verlenging van de huurovereenkomst na 2016 inderdaad onzeker is.
Intussen staat Sophie Rijnaarts haar ouders steeds vaker bij in het beheer van De Azijnfabriek. Zij groeit vanaf 2013 uit tot de belangrijkste programmeur en zal ook de PR een forse impuls geven met een professionele website en het gebruik van sociale media.
Huuropzegging
In maart 2015 melden gemeenteambtenaren dat de huur per eind 2016 opgezegd zal worden. Als reden voert men “een ingrijpende verbouwing” aan. De Azijnfabriek verweert zich opnieuw fel en eist herhuisvesting en radiostilte over de plannen. Immers, geruchten over het verlies van een eigen locatie zullen de exploitatie ernstig in gevaar brengen. In een onderhoud met de wethouder van Cultuur suggereren Podium en Platform een aantal alternatieve locaties, waaronder de voormalige militaire Bakkerij bij het Kruithuiscomplex aan de Vliertsestraat. Een week later weigert de wethouder per brief harde toezeggingen over herhuisvesting: er zijn al te veel podia in de stad en de
activiteiten van De Azijnfabriek kunnen gemakkelijk bij andere voorzieningen worden ondergebracht. Luttele maanden later zal er opnieuw geprobeerd worden om de Vrienden van de Kamermuziek tot een verhuizing van haar lunchconcerten te bewegen. Even lijkt dat te gaan gebeuren, maar uiteindelijk kiest de stichting voor haar verbondenheid met De Azijnfabriek. Een krachtig signaal dat er geen wig gedreven kan worden in de samenwerking die aan de wieg van De Azijnfabriek stond.
Opnieuw op zoek naar nieuw onderkomen
Ondertussen blijft De Azijnfabriek aandringen op een oplossing in goed overleg met de gemeente. Op ambtelijk niveau vinden inderdaad gesprekken plaats over alternatieve huisvesting. Opnieuw komen de militaire bakkerij en de voormalige synagoge in beeld. Ondanks bezoeken aan potentiële panden, blijft de gemeente terughoudend en afwachtend.
De tweede helft van 2015 duurt de onduidelijkheid over De Azijnfabriek voort. Platform en Podium trachten hun verhaal op allerlei manieren onder de aandacht van de gemeentepolitiek te brengen. Maar behalve de Bossche Groenen, blijken politici hun handen er niet aan te willen branden. Het gemeentebestuur lijkt op brede steun te kunnen rekenen bij haar poging om De Azijnfabriek definitief de nek om te draaien.
Al in het najaar van 2015 komt De Azijnfabriek na juridisch advies tot de verrassende conclusie dat huuropzegging per december 2016 onmogelijk is. De huur zal contractueel immers al per 1 januari 2016 met vijf jaar verlengd worden tot eind 2020. De gemeente is een jaar te laat met opzeggen, omdat zij in haar oorspronkelijke huurcontracten een verkeerde einddatum heeft opgenomen. De Azijnfabriek meldt dit feit meteen aan de wethouder. Niettemin ploft op 5 december 2015 de formele huuropzegging op de mat. Geen fijn Sinterklaascadeau.
Luttele weken later keurt de gemeenteraad de verbouwingsplannen voor de BAM goed en reserveert voor alleen de voorbereiding van een ontwerp al 3,5 ton. De wethouder zegt de raad daarbij toe pro-actief met De Azijnfabriek te zullen samenwerken aan herhuisvesting. Weer een week later laat diezelfde wethouder dan via ambtenaren aan Platform en Podium weten dat de gemeente wat betreft de herhuisvesting van De Azijnfabriek voor zichzelf geen rol meer ziet. De gemeente wil wel in gesprek blijven. De Azijnfabriek heeft haar lesje inmiddels geleerd. Platform en Podium wachten niet af en proberen de maanden daarna tot driemaal toe een bemiddelaar in te schakelen. De gemeente houdt de boot af.
De onzekerheid die in 2010 begon, begint zes jaar later zijn tol te eisen: potentiële huurders en bespelers worden door de continue geruchtenstroom terughoudend en binnen De Azijnfabriek zelf steekt cynisme zo nu en dan de kop op.
Rechtzaak
In augustus 2016 daagt de gemeente De Azijnfabriek voor de rechter. Opnieuw tekenen Podium en Platform bezwaar aan. In een brief van 11 januari 2017 aan de raad meldt de wethouder dat men naar de rechter stapt omdat De Azijnfabriek de huuropzegging aanvecht. In de dagvaarding van augustus 2016 voert de gemeente de argumenten aan: de voorgenomen verbouwing van het complex aan de Bethaniestraat, het feit dat het Platform (de officiële huurder) de ruimte zonder medeweten van de gemeente onderverhuurt aan eigenaar Jan Rijnaarts en het organiseren van activiteiten die strijdig zijn met het bestemmingsplan.
De Azijnfabriek roept noodgedwongen juridische bijstand in. De jurist stelt samen met Podium en Platform een uitgebreide reactie op de dagvaarding op. Daarin maken zij gehakt van de argumentatie van de gemeente. Ten eerste: het huurcontract loopt al tot eind 2020 dus opzegging per 31 december 2016 is onmogelijk. Ten tweede: in een van haar huurcontracten noemt de gemeente zelf de heer Rijnaarts expliciet als borgstellende partij. Zij kan dus moeilijk volhouden dat ze niet van de onderhuurconstructie op de hoogte was. En ten derde: alle zogenaamd niet toegestane activiteiten zijn “oude koeien”. Immers, in alle gevallen heeft de gemeente haar verwijten weer ingetrokken.
De rechtszaak vindt plaats op valantijnsdag 2017. Na hoor en wederhoor, veegt ook de kantonrechter de eerste twee argumenten van de gemeente resoluut van tafel. Over de activiteiten die niet in het bestemmingsplan passen, wil hij zich nog nader beraden. De rechter roept beide partijen op om intussen opnieuw met elkaar in gesprek te gaan; tot eind 2020 blijven ze immers tot elkaar veroordeeld.
Van kapel naar brouwerij
De gemeente kiest dan eieren voor haar geld. Zij blaast de rechtszaak af, vergoedt de juridische kosten en belooft alsnog op zoek te gaan naar een passende alternatieve locatie voor De Azijnfabriek. In een overleg van begin maart 2017 wijst De Azijnfabriek de wethouder er nog eens op dat zij de activiteiten het liefste op de huidige locatie zou voortzetten. De gemeente zal die uitgestoken hand niet aannemen en dus gaat men halverwege 2017 opnieuw op zoek naar een alternatieve locatie.
Weer komen de bakkerij aan de Vlierstestraat en de synagoge aan de Bernhardstraat in beeld, maar algauw blijkt het pand aan de Triniteitsstraat nummer 19 de meest serieuze optie. Dit pand werd in 1888 gebouwd als uitbreiding van bierbrouwerij De Ster. Tussen 1982 en 2012 deed het al dienst als podium; eerst als Theater BIS en vanaf 1992 als Koningstheater. Daarna is het pand wisselend in gebruik geweest.
Podium en Platform, door schade en schande wijs geworden, proberen de gemeente voorafgaand aan de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2018 tot harde toezeggingen te bewegen. De zittende wethouders zijn hiertoe echter niet bereid. Ondertussen is in het overleg met ambtenaren wel duidelijk geworden dat het pand aan de Triniteitsstraat grondig gerenoveerd en verbouwd moet worden om het voor De Azijnfabriek geschikt te maken. Hoewel de plannen voor de Triniteitsstraat in de maanden daarna steeds concreter worden, duurt de onzekerheid nog altijd voort.
Eindelijk witte rook
De gemeente worstelt intussen met het gedwongen vertrek van BijKatrien, die op dat moment gratis gebruik maakt van het pand aan de Triniteitsstraat. In onderling overleg in mei 2018 is al duidelijk geworden dat de activiteiten van BijKatrien qua omvang niet passen in de exploitatieplannen van De Azijnfabriek. Bovendien heeft BijKatrien moeite met de huur die zij moet gaan betalen. In de zomer bemoeit ook de politiek zich met het vraagstuk. Er verschijnen berichten in de pers en sociale media waarin politici De Azijnfabriek de zwarte piet toespelen.
In oktober 2018 komen er berichten dat BijKatrien mogelijk bij de Muzerije/Babel terecht kan. Een maand later brengen ambtenaren tijdens een overleg de verlossende boodschap: de weg is definitief vrij om De Azijnfabriek hoofdhuurder van de Triniteitstraat 19 te maken.
In februari 2019 heeft De Azijnfabriek dan voor het eerst gelegenheid om met de nieuwe wethouder van gedachten te wisselen over de plannen. Podium en Platform werken daarna een bedrijfsplan uit. Onderdeel daarvan is dat de Vrienden-constructie opnieuw leven ingeblazen zal worden. Ook wordt besloten dat niet het Platform maar Podium Azijnfabriek voortaan de officiële huurder zal worden. De Azijnfabriek zal na de verhuizing Podium Azijnfabriek (PA) gaan heten.
Zomer 2019 ondertekenen Jan en Sóphie Rijnaarts een intentieverklaring met de gemeente. Sóphie zal het stokje definitief van haar vader overnemen als programmeur en eigenaar van het nieuwe Podium Azijnfabriek. De maanden daarna is zij intensief betrokken bij het ambtelijk overleg over de verbouwing. Die zal midden 2020 plaatsvinden, zodat Podium Azijnfabriek daarna het interieur kan aanpakken.
Midden in de voorbereidingen van de verbouwing slaat dan de Coronacrisis toe. Net als andere podia wordt De Azijnfabriek hard getroffen. Opnieuw zijn creativiteit en doorzettingsvermogen noodzakelijk, maar dat is De Azijnfabriek na veertig jaar meer dan gewend. In de zomer van 2021 zijn verbouwing en renovatie vrijwel gereed en kan Sóphie het nieuwe Podium Azijnfabriek aan de Triniteitsstraat gaan inrichten. Alle liefhebbers van De Azijnfabriek staan inmiddels te trappelen om dit nieuwe hoofdstuk in haar bestaan luister bij te zetten. Lang leve Podium Azijnfabriek!
